Substancje słodzące, to zgodnie z definicją prawną, substancje stosowane do nadania środkom spożywczym słodkiego smaku lub stosowane w słodzikach stołowych (rozp. Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1333/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie dodatków do żywności).
Kategoria substancji słodzących obejmuje 19 związków, wśród których 11, to substancje intensywnie słodzące, określane jako niskokaloryczne substancje słodzące: acesulfam-K (E950), aspartam (E951), sól aspartamu i acesulfamu (E962), cyklaminiany (E952), neohesperydyna DC (E959), sacharyny (E954), sukraloza (E955), taumatyna (E957), neotam (E961), adwantam (E969) oraz glikozydy stewiolowe (E960). Ich słodki smak jest bardzo intensywny - nawet kilkaset razy słodszy niż cukier stołowy. Dzięki temu dodanie nawet bardzo małej ilości substancji jest wystarczające do osiągnięcia efektu słodzącego, w stężeniach na tyle niskich, aby nie wpłynęły znacząco na ogólną wartość energetyczną produktów końcowych.
Niskokaloryczne substancje słodzące są bezpiecznie stosowane w Europie od lat 70. XX w. Są stosowane w wielu produktach spożywczych i napojach – często w połączeniu – i spotykają się z uznaniem konsumentów na całym świecie.
Narastający wśród mieszkańców Europy problem nadwagi i otyłości jednoznacznie wskazuje na konieczność zwracania większej uwagi na zdrowy styl życia obejmujący zarówno aktywność fizyczną, jak i prawidłową, zbilansowaną m.in. pod względem energetycznym dietę. W tym aspekcie, produkty słodzone niskokalorycznymi substancjami słodzącymi mogą być pomocne zarówno w redukcji, jak i utrzymaniu prawidłowej masy ciała.
Bezpieczeństwo substancji słodzących
Niskokaloryczne substancje słodzące, tak jak wszystkie dodatki do żywności, mogą zostać zatwierdzone wyłącznie pod warunkiem, że:
- można wykazać uzasadnioną potrzebę ich stosowania z technologicznego punktu widzenia oraz nie można osiągnąć takiego samego celu innymi środkami, które byłyby możliwe do zastosowania z ekonomicznego i technologicznego punktu widzenia,
- nie stanowią zagrożenia dla zdrowia konsumenta przy proponowanym poziomie ich stosowania, w zakresie, w jakim można to stwierdzić na podstawie dostępnych dowodów naukowych,
- nie wprowadzają w błąd konsumenta.
Podobnie jak w przypadku każdego innego dodatku do żywności, dopuszczenie substancji słodzących do stosowania w Unii Europejskiej odbywa się na podstawie ich oceny bezpieczeństwa dokonywanej przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). Akceptację uzyskują jedynie substancje dodatkowe, których stosowanie zgodnie z określonymi w prawie żywnościowym warunkami stosowania nie stanowi zagrożenia dla zdrowia ludzi, przy obecnym stanie wiedzy.
Dopuszczone do stosowania w Europie, dla każdej niskokalorycznej substancji słodzącej określa się:
- dopuszczalne dziennie spożycie (ADI), określające ilość, którą można spożywać przez całe życie bez narażenia zdrowia oraz
- numer E (E oznacza Europę) potwierdzający, że dodatek do żywności został przez EFSA uznany za bezpieczny i dopuszczony przez europejskie organy regulacyjne do stosowania w produktach spożywczych i napojach.
Więcej na temat oceny bezpieczeństwa dodatków do żywności>>
Metabolizm
Większość niskokalorycznych substancji słodzących (acesulfam K, cyklaminiany, sacharyny, sukraloza) wchłania się z przewodu pokarmowego niemal całkowicie, nie ulega metabolizmowi w organizmie, nie kumuluje się w tkankach i narządach i jest wydalana w formie niezmienionej. Glikozydy stewiolowe ulegają wchłanianiu z przewodu pokarmowego w niewielkim stopniu, jednak pod wpływem bakterii jelitowych są hydrolizowane do stewiolu. Substancja ta nie kumuluje się w organizmie i nie wywiera szkodliwego wpływu.
Aspartam jest metabolizowany do fenyloalaniny, metanolu i kwasu asparaginowego. Jednak żadna z tych substancji nie jest wytwarzana w takich ilościach, które mogłyby wywierać toksyczny wpływ na organizm:
- Fenyloalanina i kwas asparaginowy to aminokwasy, które występują w większości produktów spożywczych zawierających białko – m.in. w mięsie, produktach mlecznych i warzywach. Nie stwierdzono neurotoksycznego działania kwasu asparaginowego powstającego w czasie metabolizmu aspartamu oraz jego wpływu na funkcje poznawcze u dzieci i dorosłych (dane pochodzą ze stanowiska ekspertów EFSA dotyczącego bezpieczeństwa stosowania aspartamu w przemyśle spożywczym).
- ilość metanolu powstająca w wyniku rozkładu aspartamu jest znikoma i znacznie mniejsza, niż w przypadku naturalnej zawartości tego związku w różnych innych produktach i surowcach spożywczych.
Należy pamiętać, że ze względu na to, że aspartam jest źródłem fenyloalaniny, osoby chore na fenyloketonurię powinny wykluczyć go z diety – podobnie jak powinny ograniczać spożycie jakichkolwiek produktów zawierających fenyloalaninę.
Niskokaloryczne substancje słodzące a dzieci
Spożywanie niskokalorycznych substancji słodzących przez dzieci jest czasem kwestionowane z uwagi na względnie duże ilości spożywanych pokarmów i napojów w porównaniu z osobami dorosłymi. W konsekwencji, u dzieci obserwuje się tendencję do spożywania większych ilości substancji słodzących w przeliczeniu na kilogram masy ciała dziennie. Jednak badania naukowe potwierdzają, że dzieci mogą bezpiecznie spożywać niskokaloryczne substancje słodzące i nie ma ryzyka przekroczenia przez nie wartości ADI (dopuszczalnego dziennego spożycia). W 2013 r. europejskie władze rejestracyjne potwierdziły, że w licznych badaniach dotyczących spożywania aspartamu przez dzieci w Europie stwierdzono, że nawet w skrajnych przypadkach wartości ADI nie są przekraczane.
W przeszłości twierdzono, że niskokaloryczne substancje słodzące (zwłaszcza aspartam) powodują zmiany zachowania u dzieci. Przeprowadzone badania nie potwierdziły tych wątpliwości. Kontrolowane próby kliniczne nie dostarczyły dowodów jakiegokolwiek behawioralnego lub neurologicznego wpływu aspartamu na zdrowe osoby dorosłe bądź dzieci, jakiegokolwiek wpływu na funkcje poznawcze bądź na zachowanie dzieci, ze szczególnym uwzględnieniem nadpobudliwości i jakiegokolwiek związku pomiędzy aspartmem a występowaniem ataków u osób dotkniętych padaczką.
Niskokaloryczne substancje słodzące a ciąża
Spożywanie dopuszczonych do stosowania niskokalorycznych substancji słodzących w granicach ADI w czasie ciąży jest bezpieczne i nie wiąże się z jakimkolwiek ryzykiem dla matki bądź dla dziecka.
Duńscy badacze twierdzili, że spożywanie niskokalorycznych substancji słodzących (w szczególności aspartamu) zwiększa ryzyko przedwczesnego porodu. Zarzut ten był sprzeczny z wieloma dowodami naukowymi wykazującymi bezpieczeństwo tych produktów. Ostatecznie, w 2011 r. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) po przeanalizowaniu danych naukowych stwierdził, że „nie ma dostępnych dowodów potwierdzających przyczynowy związek pomiędzy spożywaniem napojów bezalkoholowych słodzonych niskokalorycznymi substancjami słodzącymi a przedwczesnym porodem”.